Даўно жыву ў Круглянскім раёне і лічу гэты край другой радзімай. А ў сэрцы захоўваю памяць пра родныя мясціны, куточак, дзе прайшло маленства — на Гродзеншчыне. На жаль, там ужо нікога не засталося, няма бацькі і маці, толькі сэрца рвецца і рвецца туды, дзе калісьці на хутары стаяла хата.

Ведала я з малых гадоў пра тое, што адбывалася на дзедаўскай зямлі яшчэ да майго прыходу ў гэты свет. Амаль два дзесяцігоддзі пасля Рыжскай дамовы мая малая радзіма ўваходзіла ў склад буржуазнай Польшчы. Таму дзень 17 верасня 1939 года – дзень вызвалення маіх родных дзядоў і бацькоў з-пад польскага прыгнёту, і для мяне ён таксама асаблівы. Я вучылася ў школе на сваёй роднай беларускай мове, а бацька ў даваенны час пачынаў вучобу на польскай.

Тое, што 17 верасня ў нашай краіне будзе адзначацца новае дзяржаўнае свята, – Дзень народнага адзінства, некалькі месяцаў назад стала для мяне радаснай навіной, ускалыхнула сэрца.

Я нарадзілася ў вёсцы Бершты Шчучынскага раёна і добра памятаю расказы дзядулі Восіпа і майго бацькі, якому ў 1939 споўнілася восем гадоў, пра жыццё пад буржуазнай Польшчай. А было яно, вядома, не мёд. З іх успамінаў і з гісторыі добра ведаю, што пасля 18 сакавіка 1921 года беларускія землі былі падзелены на дзве часткі. Гэта быў не толькі геаграфічны, але палітычны і ідэалагічны падзел. Заходнія землі Беларусі апынуліся ў складзе буржуазнай Польшчы, а ўсходнія сталі часткай сацыялістычнай Расіі. З усталяваннем у 1926 годзе рэжыму санацыі пад кіраўніцтвам Ю. Пілсудскага становішча беларусаў пагоршылася. З пачатку 30-х гадоў польскія ўлады душылі ўсе праявы нацыянальнага жыцця. Да 1939-га года ўсе беларускія школы ( да 1921 – каля 500) былі пераўтвораны ў польскія.

У той час праводзілася і хутарызацыя сялянскіх гаспадарак з мэтай ліквідацыі церазпалосіцы (аб’яднанне некалькіх дробных зямельных падзелаў сялян да аднаго цэлага).

Пасяліўся мой дзед (1900 г.н.) з сям’ёй таксама на хутары за чатыры кіламетры ад вёскі Бершты. Быў ён чалавекам на той час адукаваным, вельмі моцным, працаваў на чыгунцы на станцыі Парэчча, а ў вольны час займаўся паляваннем. Калі аднаго разу ў лесе на дзядулю напаў паранены воўк, ён спрытна ўхапіў яго за хвост і моцна раскруціў, ударыў аб дрэва. Калі воўк ужо не варушыўся, да яго падыйшоў ляснічы.

– Гэта я яго голымі рукамі, вось так і прыгнятальнікаў душыць будзем, бо вельмі ж унутры ўжо ўсё пераелі іх парадкі.

– Памаўчы, а не то наклічаш бяду!

– Бяды, нястачы хапае, а жыць хочацца лепш, хочацца каб свае былі і слова, і справа.

Ненавідзеў дзед тагачасныя полькія ўлады, якія за тую ж самую працу польскаму работніку плацілі больш чым беларускаму. Восіп Восіпавіч пазней папоўніў рады КПЗБ, змагаўся за шчаслівы лёс роднай краіны. За барацьбу за нацыянальнае вызваленне апынуўся ў турме ў польскім горадзе Познань. Вярнуўся адтуль на свой хутар у 1928 годзе. Таму хутар і атрымаў назву Пазнанцаў. А ў 1931-м у яго з жонкай Ганнай нарадзіўся сын Іван, мой бацька. У 1938 годзе хлопчык пайшоў у першы клас. Тады ў Заходняй Беларусі ўжо не засталося амаль ні адной беларускай школы.

І тут для хлопчыка пачаліся непрыемнасці, пра якія пасля гаварыў і ўспамінаў дзе са смехам, дзе са слязьмі.

У першы школьны дзень настаўніца агучвала спіс вучняў у класе, падымаліся тыя з-за парты па чарзе.

– Янэк Васілевіч, – назвала яна імя і прозвішча, – а бацька мой сядзіць моўчкі.

– Хто тут Янэк Васілевіч, чаму маўчыш? — Яна блізка падыйшла да хлопчыка. – Янэк, трэба падняцца.

– Я не Янэк, я Іван, – нясмела прагаварыў вучань.

Настаўніца патлумачыла малому, што ў школе ён – Янэк, і каб нават на перапынку ніхто не называў яго Іванам, бо гэта строга забаронена – размаўляць па-беларуску.

Тых вучняў, што не прытрымліваліся новых правілаў, строга каралі.

Бацька мой вельмі любіў чытаць, а яго бацька беражна захоўваў дома кнігі беларускіх пісьменнікаў. І вось аднойчы, калі ўжо перайшоў у другі клас, а добра чытаць па-беларуску навучыў яго бацька, Ваня прынёс у школу кніжку з вершамі Янкі Купалы, на перапынку пачаў чытаць іх дзецям. Ён не памятаў, колькі ў класе вучылася дзяцей палякаў, але нехта, мабыць, з іх данёс настаўніку пра чытанне.

Надалей засталося ў памяці, як гарэлі чырвоным агнём вушы, калі яго выкінуў настаўнік за дзверы класа, як шкада было знішчанай кніжкі. І дома словы маці:

– Дурны ты яшчэ зусім, маўчы пакуль, не кажы бацьку.

Ваня застаўся вучыцца ў школе, на той раз яму даравалі ўчынак, але моцна ўзненавідзеў настаўніка, пана Браніслава Ануфрыевіча. І ў адплату назваў сабаку Бронікам. Хутка аб гэтым даведаліся выслужкі польскіх ўладаў, дзеда Восіпа выклікалі на пастарунак (мясцовае аддзяленне паліцыі ў Заходняй Беларусі да 1939 г.), дзе ён атрымаў 25 гумаў за няўдалую мянушку. Вядома, добрую лупцоўку атрымаў мой будучы бацька і ад свайго бацькі. Урок засвоіў ненадоўга, шмат яшчэ здаралася з ім кур’ёзных выпадкаў. Бо сваё роднае, беларускае, тое, што не падабалася палякам, схаваць было цяжка.

Польскія ўлады і пануючыя класы ставілі сваёй мэтай выкараніць нацыянальную свядомасць беларусаў, апалячыць іх і гэтым ліквідаваць глебу для барацьбы за нацыянальнае вызваленне. І як ўспамінаў мой бацька:

– Вучыцца – вучыся. А пасля нікуды не паступіш. Калі не паляк – то не чалавек.

У 1939 годзе Ваня вучыўся ў другім класе. І хаця быў яшчэ малы, дзень 17 верасня застаўся ў памяці назаўсёды. Менавіта тады пачаўся вызваленчы паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. І праз вёску Бершты таксама праехалі конныя чырвонаармейцы. А на Пазнанцавым хутары яны зрабілі прывал, частавалі дзяцей паходнай кашай, казалі, што цяпер беларускі народ зноў стаў адзіным.

І сапраўды, надалей наш беларускі народ у сваім адзінстве актыўна ўзяўся за будаўніцтва свайго светлага будучага. Дзеці, нарэшце, пачалі вучыцца ў школе на роднай мове, свабодна чытаць беларускія кніжкі.

Мінулі гады, мы перажылі Вялікую Айчынную вайну, выстаялі ў агульнай барацьбе за Вялікую Перамогу.

І зараз мы жывём добра, адным агульным домам, які завецца Рэспубліка Беларусь. Гэтае адзінства ўсім разам і трэба зберагчы.

Святлана ВАРАПАЕВА.