У памяці Мікалая Аляксеевіча Дасевіча шумяць, не сціхаюць ля лесу за вёскай Гоенка два старыя дубы і клён. Цягнуць, цягнуць яны ўверх да святла каржакаватае вецце і моляць, моляць сусвет аб міры.

У памяці Мікалая Аляксеевіча Дасевіча шумяць, не сціхаюць ля лесу за вёскай Гоенка два старыя дубы і клён. Цягнуць, цягнуць яны ўверх да святла каржакаватае вецце і моляць, моляць сусвет аб міры. Там, пад іх шатамі ў 1942 годзе пахавалі аднавяскоўцаў і радню Мікалая Аляксеевіча, расстраляных ворагамі. Тое, што адбывалася ў лясным куточку ў снежні 1942 года, страшна не толькі перажыць і успамінаць, а нават і ўявіць сабе. Мікалай Аляксеевіч шмат гадоў жыве з гэтай горкай памяццю. І сніцца яму начамі горкае полымя, якое знішчае родную вёску, блізкіх людзей. Чырвоныя галавешкі ляцяць на чорны снег.
Перад самай вайной сям’я Дасевічаў пераехала з Гоенкі ў вёску Паўлова. Бацьку прызначылі старшынёй калгаса імя Леніна. Аляксей Аляксеевіч быў актывістам, паважаным на вёсцы чалавекам. Да яго ішлі за парадай і падтрымкай людзі. У калгасе працавала і маці , Кацярына Сяргееўна. З пяцярых дзяцей Мікалай быў самым старэйшым. У 1941 яму споўнілася дванаццаць.
Немцы забралі бацьку, павезлі ў гестапа ў Круглае. Але Аляксею Аляксеевічу цудам пашанцавала вырвацца з фашысцкіх лап.
— Печ мяне выратавала, — расказваў ён пасля Мікалаю.
Немцы, упэўненыя ў сваёй хуткай перамозе, у першыя месяцы вайны нават ля турмы не выстаўлялі аховы. Бацьку і яшчэ некалькіх арыштаваных трымалі ў будынку былой канторы, дзе доўгі калідор упіраўся ў акно, якое выходзіла ў закінуты глухі сад. У пакоі, дзе знаходзіліся арыштаваныя, упрытык да сцяны стаяла печ: пячная сцяна абагравала і калідор. Бацьку вадзілі на допыт, білі, дапытваліся, дзе схавана калгаснае зерне. Пасля чарговага допыту ён даведаўся, што правядзе ў турме сваю апошнюю ноч: раніцай — расстрэл.
Дзверы зачыніліся, шчоўкнуў замок у дзвярной скважыне, прагрукацелі па калідоры каваныя боты — і ўсё сціхла. Праз шчылінку ў зарашочаным і забітым дошкамі вакне было відаць, як цёмная жнівеньская ноч сыпала ніц на зямлю мільярды знічак. Загадай у такую ноч жаданне — і яно абавязкова збудзецца. Але што было загадаць ім, зняволеным, пабітым, жыццё якіх ужо вісела на валаску.
Бацька перавёў позірк на печ і раптам ажывіўся.
— Хлопцы, давайце паспрабуем выбрацца адгэтуль!
— Якім чынам?
— Праз дымаход!
— Бацька адчыніў шырокую топку ўнутры печы, залез у сярэдзіну і тады зразумеў: вельмі вузкі пралаз, праз яго не праціснуцца нават яму, хударляваму.
Але пакідаць задумку не хацелася. А час ішоў. Паспрабаваў зварушыць цэглу – не паддаецца. І тут рука намацала дзверку душніка. Ён некалькі разоў націснуў на душнік з усяе моцы. Цэгла не вытрымала, зварухнулася з месца. Далей давялося асцярожна вымаць цэглу, расшыраць лаз. Пад раніцу палонныя выбраліся праз разабраны дымаход на дах, а з яго сіганулі ў сад. Воля. Але куды ісці. На шляху бацька натыкнуўся на забітага немца (нядаўна быў бой – аўт.), забраў вінтоўку і зноў пайшоў лесам. Ён ведаў, што немцы пачнуць шукаць іх раніцай, калі раскрыюцца ўцёкі, дамоў ісці было небяспечна. Тры дні прасядзеў у пасыраўскім лесе, а пасля пайшоў у Гоенку да родных. Там з болем даведаўся: немцы расстралялі яго старога бацьку. Аляксей Дзямідавіч дапамагаў акружэнцам і нехта данёс пра тое немцам.
Бацька зразумеў, што і ў Гоенцы яму заставацца нельга. Запасся ежай, узяў з сабой дабытую вінтоўку і пайшоў у лес на пошукі партызан. Толькі дзе знайсці тую маленькую групу лясных змагароў, ад дзеяння якой немцы кідаліся ў паніку. Прахадзіўшы нямала па лесе, ён страціў усялякую надзею сустрэцца з імі, і тады зусім нечакана на глухой паляне, заросшай ядлоўцам, пачуў вокліч: “Стой! Хто такі?”.
Бацька здагадаўся своечасова адкінуць убок нямецкую вінтоўку: «Свой я, хлопцы!».
Ён доўга тлумачыў партызанам, хто ён і адкуль, чаму пайшоў у лес. І толькі калі пачулі яны, што ён сын забітага Аляксея Дзямідавіча, адразу змянілі свае адносіны, памякчэлі. Бацька папоўніў маленькі атрад мсціўцаў.
А ў хуткасці адбылося непрадбачанае: хтосьці з ягаднікаў данёс паліцаям, што знайшоў у лесе партызанскую зямлянку, дакладна апісаў месца.
Ціхім жнівеньскім поўднем партызаны вырашылі паабедаць і ўсе са-браліся ў зямлянцы. Яны і не думалі, што карны атрад, каля паўсотні фрыцаў, акружае паляну. Застрачыў кулямёт.
Кулі ўразаліся ў насціл зямлянкі.
—Не здавацца, хлопцы! — загадаў камандзір групы Сяргей Жунін.
Ён першым адкрыў агонь з аўтамата, астатнія білі з вінтовак. Пад прыцэльным агнём фрыцы не маглі падступіцца да зямлянкі.
— Падрыхтаваць гранаты, — загадаў С. Жунін, — і рвацца наперад з моцным крыкам: “Ура!”.
Ад нечаканасці немцы ўпусцілі момант. Кінуўшы ў ворага гранаты, партызаны рванулі ў лес. Усе засталіся жывыя, бацьку зачапіла асколкам, але раненне было не цяжкае.
А Мікалай з маці і меньшымі дзецьмі ў гэты час заставаліся ў Паўлове. У хату штодня наведваліся паліцаі. Жыццё для сям’і зрабілася кашмарам. Ворагі шукалі бацьку, дапытвалі маці, палохалі дзяцей. Маці сказала Мікалаю: “Ідзі, сынок, у Гоенку, можа хоць ты застанешся жывы”. І Мікалай пайшоў адзін пехатой у аддаленую вёску. А праз тыдзень вярнуўся назад, прынёс ад цёткі вядро мукі. Сям’я моцна галадала, ворагі вынеслі з хаты ўсё.
— У чарговы раз уварваліся ў хату паліцаі. Яны моцна білі маці, заціскалі пальцы рук у дзверы.
— Кажы, дзе бандыт?!
Нічога не даведаўшыся, загадалі не выходзіць з хаты.
— Будзем паліць вас праз га-дзіну, — удакладніў адзін з іх.
Але на шчасце здраднікі ў той дзень больш не з’явіліся. Вечарам маці пасадзіла меньшых дзяцей на самаробную каляску і пешшу падалася ўцякаць ад бяды ў Гоенку, не ведаючы, што там таксама іх чакае бяда.
Пажылі некаторы час у бабулі. Гоенка была вёскай, дзе ўсе жыхары дапамагалі партызанам. На пачатку снежня партызаны папярэдзілі вяскоўцаў, каб хаваліся ў лесе, немцы збіраюцца ўчыніць расправу.
Жылі ў лесе ў буданах тыдзень — ціха. А пасля, калі ўжо крыху супакоіліся, раніцай на шляху пачулася страляніна. Людзі пакінулі буданы, адыйшлі далей ў гушчар. Калі звечарэла, вярнуліся назад, палеглі спаць. І тады зноў непадалёку пачуўся брэх сабак і страля-ніна.
– Уцякайце, — крыкнуў нехта. Людзі кінуліся ў гушчар да балота. А маці пакуль пабудзіла дзяцей, падняла меншых Галю і Лёню, каля стаянкі ўжо нікога не засталося. Дагналі суседа Фядоса. І разам з ім пайшлі ў Руддзё, замшэлае балота. Пад раніцу выйшлі на гоенскае поле, зашыліся ў стог сена, крыху сагрэліся. А пасля ўбачылі, што палыхае вёска. Вылезлі з сена і зноў падаліся на балота, залеглі за высокім дрэвам.
– Сястра Галя была зусім маленькая, — успамінае Мікалай Аляксевіч, — два гады ёй усяго было, Лёня крыху старэйшы. Маці ад цёткі прыхапіла з сабой гладыш мёду і давала дзецям абмакаць у яго руку, каб не плакалі. Віця, мой адзінаццацігадовы брат, адстаў ад нас у лесе і трапіў у рукі немцаў. Фашыст забіў яго, ударыўшы каваным ботам у галаву. Аб гэтым пасля нам расказаў дзядзька, якога паранілі, але ён цудам застаўся жывы. Віця, калі адстаў ад нас, сустрэў яго, яны разам ішлі па лесе.
Праляжаўшы ў балоце да самага цямна, маці павяла дзяцей на хутар Урочышча. У хуткасці туды прыйшлі партызаны і забралі нашу сям’ю ў атрад. Яны расказалі, што Гоенка цалкам знішчана, загінула 68 жыхароў.
Прабылі мы ў атрадзе нядоўга, падаліся ў вёску Сомры да дзядзькі, брата маці, а адтуль у Заазер’е да яе сястры. У цёткі маці засталася жыць з меньшымі дзецьмі. А мяне бацька забраў у атрад. Там я прабыў тры месяцы, хадзіў у засады, удзельнічаў у баі пры прарыве дарогі каля вёскі Круча. У канцы 1944 атрымаў пасведчанне “Партызан Беларусі”. У 1985 годзе ўзнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны. Маю некалькі медалёў.
Пасля вайны сям’я Дасевічаў вярнулася жыць у Паўлова. Бацька Мікалая зноў узначаліў гаспадарку, якую патрэбна было падымаць з разрухі. Усё жыццё працаваў у калгасе “Рассвет” і Мікалай Аляксеевіч. Адрываўся ад родных мясцін толькі на час службы ў арміі. Служыў на далёкім Сахаліне.
Палавінку сваю знайшоў у вёсцы Ракушава. З Юліяй Ільінічнай яны разам ужо 56 гадоў. Адзіная дачка Алена жыве і працуе ў Мінску, часта наведвае старых бацькоў.
— У нас ёсць двое ўнукаў і адна праўнучка Ганначка, якая ўжо пайшла ў першы клас, — дзеляцца яны абодва сваёй радасцю.
І тут , у ціхай вёсачцы Паўлова, амаль за самай хатай шуміць лес. Яго пошум напамінае Мікалаю Аляксеевічу пра мінулае, пра тое, што давялося перажыць.
С. ВАРАПАЕВА.
НА ЗДЫМКУ: ветэран вайны і працы Мікалай Аляксеевіч Дасевіч з жонкай Юліяй Ільінічнай.
Фота В. Кубека.