Як вядома, 23 ліпеня 2008 года быў прыняты Закон Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”, які з’яўляецца вынікам шматгадовай працы вялікага калектыву навукоўцаў і зацвярджае новую рэдакцыю існуючых правіл. Закон уступіў у дзеянне з 1 верасня 2010 года.
Сённяшні наш суразмоўца – настаўнік беларускай мовы і літаратуры СШ №2 г.п. Круглае С.Ф. ШАКУРА.

Як вядома, 23 ліпеня 2008 года быў прыняты Закон Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”, які з’яўляецца вынікам шматгадовай працы вялікага калектыву навукоўцаў і зацвярджае новую рэдакцыю існуючых правіл. Закон уступіў у дзеянне з 1 верасня 2010 года.
Сённяшні наш суразмоўца – настаўнік беларускай мовы і літаратуры СШ №2 г.п. Круглае С.Ф. ШАКУРА.
— Святлана Фёдараўна, чым была выклікана неабходнасць увядзення новых правіл?
— Неабходнасць увядзення новых правіл беларускай арфаграфіі і пунк-туацыі абумоўлена наступнымі прычынамі. Па-першае, звод правіл, выдадзены ў 1958 годзе, ужо даўно стаў бібліяграфічнай рэдкасцю і амаль недаступны для карыстальнікаў. Па-другое, правапіс рэгламентуе аднастайную перадачу на пісьме жывой мовы, і таму ён не можа працяглы час заставацца без змен. Наш беларускі правапіс, які ў значнай ступені грунтуецца на фанетычным прынцыпе, асабліва адчувальны да любых змен у мове, таму ён таксама павінен перыядычна ўдакладняцца. Асабліва востра паўстала гэта праблема для роднай мовы ў канцы ХХ стагоддзя, калі ў сістэме беларускай мовы і моўнай практыцы адбыліся істотныя змены. Значна абнавіўся слоўнікавы склад мовы, лексіка папоўнілася шматлікімі запазычанасцямі, на старонках беларускамоўнага друку атрымалі пашырэнне варыянтныя напісанні. Усё гэта абумовіла надзённасць упарадкавання беларускага правапісу.
— І ў чым перавага новых правіл у параўнанні са старымі?
— У новых правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі істотна ўдакладнены ў адпаведнасці з сучасным узроўнем лінгвістычнай навукі фармулёўкі, абноўлены ілюстрацыйны матэрыял. Правілы па-новаму згрупаваны, што робіць іх больш зручнымі для ўспрымання і засваення. У адпаведнасці з сучаснай моўнай практыкай зменшана колькасць выключэнняў. Многія напісанні падпарадкаваны агульным правілам, што прынцыпова аблягчае навучанне беларускай мове.
Новыя правілы ў прынцыпе – яшчэ адзін крок да збліжэння правапісу з маўленнем.
— А калі больш канкрэтна аб тых асноўных зменах правіл арфаграфіі і пунктуацыі?
— У прыватнасці, у правілы беларускай мовы ўнесены наступныя змены:
пашыраецца прынцып перадачы акання пры напісанні запазычаных слоў. Напрыклад, прапануецца пісаць: трыа, адажыа, Токіа і т.п. У словах іншамоўнага паходжання канцавыя элементы – эр, -эль прапанаваць перадаваць як –ар, -аль: прынтар, камп’ютар, пэйджар і пад.;
паводле агульнага правіла перадачы на пісьме якання ў першым пераднаціскным складзе прапанавана пісаць словы: дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць…;
пашырана напісанне (ў) у большасці слоў іншамоўнага паходжання, напрыклад: ва ўніверсітэце, пасля ўнікальнай аперацыі, фаўна і г.д.;
унесены змены ў напісанне складаных і складанаскарочаных слоў. Напрыклад, трэба пісаць: гаркам замест гарком;
уніфікуецца напісанне мяккага знака ў прыметніках на ск(і), утвораных ад уласных назваў. Трэба пісаць чаньчунскі, цяньшанскі, як і любанскі, астраханскі замест чаньчуньскі, цяньшаньскі;
уведзены новы параграф “Вялікія і малыя літары ў назвах асоб, звязаных з рэлігіямі, у назвах міфалагічных і казачных герояў”. З вялікай літары пішуцца ўсе назвы божастваў, а таксама ўсе словы ў спалучэннях, якія змяшчаюць гэтым назвы: Бог, Усявышні, Святая Троіца і інш.;
у пачатку і ў сярэдзіне слоў гукавое спалучэнне (й) + галосны перадаецца ётаванымі галоснымі, як і ў словах уласнабеларускіх: Нью-Ёрк, Ёфе;
рэгламентавана ўжыванне ў беларускай мове дзеясловаў іншамоўнага паходжання з суфіксам –ава- (ява-) і -ірава- (-ырава-): ліквідаваць, а не ліквідзіраваць; акліматызаваць, а не аклімацізіраваць, але: камандзіраваць, а не камандаваць і інш.;
уведзены новы раздзел “Правапіс некаторых марфем”, у якім у сістэмным выглядзе сабраны звесткі аб правапісе прыставак, суфіксаў.
Прапанаваны і іншыя ўдакладненні, якія ў цэлым робяць беларускі правапіс больш паслядоўным і несупярэчлівым.
— А як “прыжываюцца” новыя правілы ў навучальных установах?
— Па-першае, у кожнай навучальнай установе распрацаваны план рэалізацыі Палажэнняў Закона Рэспублікі Беларусь «Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”. Разлічаны ён да 2013 года, на так названы пераходны перыяд, пакуль правілы поўнасцю ўвойдуць у карыстанне. А да верасня 2013 года ня-правільнае ўжыванне навучэнцамі новых правіл не будзе лічыцца за памылку. І ў выпускнікоў гэтага года не будзе тэстаў па новых правілах.
Вядома, у школах праводзяцца розныя мерапрыемствы, якія са-дзейнічаюць увядзенню ў навучальны працэс новых правіл арфа-графіі і пунктуацыі.
— Больш канкрэтна аб гэтых мерапрыемствах…
— Напрыклад, на ўроках белару-скай мовы сталі абавязковымі “пя-цімінуткі” і моўныя хвілінкі, прысвечаныя новым правілам.
Па заявах бацькоў вучні 5 – 8 класаў усіх школ раёна могуць наведваць факультатывы па роднай мове, якія вядуцца філолагамі па новых правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі.
21 лютага па лініі ЮНЭСКА аб’яўлены Днём мовы. У кожным класе пройдуць розныя мерапрыемствы, прысвечаныя данай даце і роднай мове. Гэта, да прыкладу, будуць класныя гадзіны, лекцыі, гутаркі, вясёлыя падарожжы ў Краіну Яе Вялікасці – мовы і г.д. Таксама ў лютым плануем выпуск школьнай насценнай газеты, якая поўнасцю будзе прысвечана беларускай мове і ўсяму, што з ёй звязана.
— А якую дапаможную літаратуру сёння прапануюць школь-нікам для хутчэйшага авалодання новымі првіламі?
— Інфармацыю па новых правілах арфаграфіі і пунктуацыі можна знайсці ў новым слоўніку белару-скай мовы пад рэдакцыяй А. Лукашанец.
Выйшаў з друку шэраг даведнікаў і дапаможнікаў. Назаву некаторыя з іх, на мой погляд, найбольш змястоўныя і даступныя. Гэта “Кароткі даведнік арфаграфіі і пунктуацыі (В. Сіўковіч), “Даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі з каментарыямі” (З. Бадзевіч), “Пішам правільна. Дапаможнік для школьнікаў і абітурыентаў” (С. Цыбульская). Усім пераможцам рэспубліканскай гульні-конкурсу па беларускай мове “Буслік”, а ў нашай школе нямала дыпламантаў гэтага конкурсу, у падарунак былі ўручаны кнігі У. Куліковіч “Вучымся пісаць па-новаму”.
Адным словам, робіцца ўсё неабходнае, каб новыя правілы лягчэй і хутчэй ўваходзілі ва ўжыванне і нават у жыццё кожнага беларуса. Бо Закон Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунк-туацыі” з’яўляецца аптымальным у сучаснай моўнай сітуацыі ў краіне і будзе садзейнічаць стабілізацыі правапісных нормаў беларускай літаратурнай мовы.
Інтэрв’ю правяла Л. МОШУЛЬ.